Dieta wątrobowa

Dieta wątrobowa - zasady, produkty, porady, zalety, wady

Dieta wątrobowa to sposób żywienia stosowany u osób cierpiących na schorzenia wątroby, trzustki, pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych. Ma ona na celu poprawienie pracy tych narządów, wsparcie wątroby i szybszy powrót do zdrowia osoby chorej. Na czym polega dieta na chorą wątrobę i jakie produkty są w niej wskazane, a których należy unikać?

Czym jest dieta wątrobowa?

Czym jest wątroba?

Wątroba to jeden z najważniejszych, a zarazem najbardziej przeciążonych narządów. Pełni bardzo ważne funkcje i jest niezbędny dla funkcjonowania organizmu. Zadania wątroby to między innymi:

• wytwarzanie żółci, która jest niezbędna do procesów trawienia tłuszczów,
• działanie detoksykujące, które dotyczy zarówno substancji występujących wewnątrz organizmu (np. hormonów steroidowych), jak i związków dostarczanych z zewnątrz – leków, alkoholu, używek, niebezpiecznych toksyn,
• magazynowanie zapasów witamin, m.in. witaminy A, D, K, witamin z grupy B i żelaza w postaci ferrytyny,
• produkcja białek – białek osocza krwi koniecznych do jej krzepnięcia oraz aminokwasów,
• metabolizm węglowodanów, w wyniku którego wytwarzana jest, magazynowana i uwalniana glukoza, zgodnie z zapotrzebowaniem naszego organizmu.

Wśród najczęściej spotykanych chorób wątroby wymienić możemy: zapalenie wątroby, stłuszczenie wątroby, toksyczne uszkodzenie, marskość wątroby, nowotwory. Choć ogólne założenia diety wątrobowej są spójne, to ulegają modyfikacjom w zależności od występującego schorzenia.

Właściwa dieta a regeneracja wątroby

Dieta na wątrobę to dieta lekkostrawna, z ograniczeniem tłuszczu. Nie jest na sztywna i może ulegać modyfikacjom w zależności od stanu zdrowia osoby chorej, a w szczególności od stopnia wydolności wątroby. Trochę inaczej może ona wyglądać w przypadku marskości wątroby, a odmiennie, gdy stan chorobowy jest lżejszy. Regeneracja wątroby przebiega szybciej, jeśli odpowiedni jadłospis wspiera pomoc farmakologiczną.

Dieta w chorobach wątroby ma na celu zapewnić organizmowi odpowiednią ilość wszelkich składników pokarmowych, które są niezbędne dla zdrowia i regeneracji komórek wątrobowych. Chorobom przewlekłym często towarzyszy niedożywienie, tym większą uwagę należy więc przykładać do odpowiedniego zbilansowania jadłospisu.

Zapotrzebowanie kaloryczne w diecie wątrobowej jest podobne jak w przypadku tradycyjnej, racjonalnej diety, ale w przypadku niedożywienia podaż energii powinna zostać zwiększona. Potrzeby energetyczne zależą od stanu zdrowia osoby chorej, jej wieku, płci, masy ciała, poziomu aktywności fizycznej i ogólnego trybu życia. Zapotrzebowanie na energię wynosi mniej więcej 25-35 kcal/kg m.c./ dobę, u pacjentów z niedożywieniem możemy zwiększyć kaloryczność do 45 kcal/kg m.c./dobę.

Osoby chorujące na przewlekłe schorzenia wątroby odczuwają często niechęć do jedzenia i mniejszy apetyt, dlatego kaloryczność należy zawsze dopasować do ich indywidualnych możliwości. Ponieważ jednak odpowiednie odżywienie jest niezbędne do powrotu do zdrowia, warto zadbać o odpowiednie przyrządzanie smacznych potraw i atrakcyjne ich podanie, tak aby zwiększyć apetyt i ilość spożywanego jedzenia.

Przykładowa dieta wątrobowa, a niezbędne składniki odżywcze

Bardzo ważnym składnikiem odżywczym w diecie wątrobowej jest białko, które stymuluje proces odnowy komórek wątroby oraz pomaga w uzupełnianiu niedoborów białek tkankowych.

Ilość białka, które jest zalecane osobom z chorobami wątroby wynosi od 1g do 1,5g/kg m.c./dobę, przy czym ta górna granica jest wskazana dla chorych cierpiących na niedożywienie.

Głównym jego źródłem powinny być produkty mleczne o zawartości 1-2% tłuszczu, takie jak fermentowane produkty mleczne (maślanka, jogurt naturalny, kefir, mleko zsiadłe), jajka, chude sery twarogowe, chude gatunki mięsa i ryb. Mięso i ryby najlepiej podawać w postaci duszonej, gotowanej lub pieczonej bez dodatku tłuszczu. Ponad połowa wymaganego białka powinna być pochodzenia zwierzęcego.

Choć dieta wątrobowa jest z założenia dietą niskotłuszczową, to nie zawsze jest konieczność znaczącego jego ograniczania w jadłospisie. Tłuszcz jest nośnikiem smaku i jego zawartość w potrawach poprawia doznania smakowe i zwiększa apetyt. Jeśli choroba wątroby jest wyrównana i zawiera odpowiednią ilość białka, warto wprowadzić lekkostrawne tłuszcze (z mleka, masła, śmietanki, olejów) w ilości 1g na kilogram masy ciała na dobę.

Węglowodany powinny dostarczać od 45 do 60% zapotrzebowania, z czego 50-70g powinno pochodzić z łatwo przyswajalnych cukrów, np. miodu, cukru, dżemów. Na cukry proste powinniśmy jednak zwrócić szczególną uwagę w przypadku wystąpienia insulinooporności, która czasami występuje razem z chorobami wątroby.

Błonnik powinniśmy ograniczać u osób, które źle go tolerują, mają problemy trawienne, biegunki, wzdęcia, zaparcia. Warzywa i owoce najlepiej gotować, rozdrabniać, przecierać, wybierać młode egzemplarze. Zwiększa to strawność przygotowywanych posiłków.

W przypadku chorób wątroby często występuje nie tylko niedożywienie, ale również nieprawidłowe wchłanianie witamin i składników mineralnych, a co za tym idzie znaczne niedobory składników odżywczych. A związku z tym należy szczególnie zadbać o obecność w diecie źródeł witamin i minerałów. Które są szczególnie istotne?

Witamina A, która wpływa na prawidłowe funkcjonowanie błon komórkowych. W czystej formie występuje w produktach nabiałowych, jajkach, podrobach, mięsie i rybach, ale może być również wytwarzana w organizmie z beta-karotenu, w który bogate są pomarańczowe, żółte i zielone warzywa, takie jak marchew, dynia, bataty, papryka, pomidory, brzoskwinie, morele, szpinak, melony, pomarańcze.

Witaminy z grupy B są szczególnym wsparciem dla wątroby, ponieważ uczestniczą w metabolizmie węglowodanów, białek i tłuszczów, a także poprawiają funkcjonowanie wątroby i dróg żółciowych. W diecie nie powinno zabraknąć produktów zbożowych, nabiału, mięsa, zielonolistnych warzyw, otrębów i jajek.

Ważne są również witaminy C, D, E i K, a także potas, magnez i wapń.

W przypadku marskości wątroby rośnie zapotrzebowanie na wapń, cynk oraz selen, natomiast znaczne niedobory pojawiają się w związku z alkoholową chorobą wątroby, która wiąże się z niedostateczną ilością witaminy C, witaminy B1, kwasu foliowego, witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E, K) oraz magnezu i cynku.

Lekka dieta wątrobowa – co można jeść?

Dieta wątrobowa – podstawowe zasady diety

W diecie wątrobowej wskazana jest większa ilość regularnych, lekkostrawnych posiłków, ich ilość wynosi średnio do 5 do 6 dań w ciągu dnia. Powinniśmy unikać zbyt obfitych potraw, które mogą powodować problemy z trawieniem. Zadbajmy również o równe 2-3 godzinne przerwy między posiłkami.

Bardzo ważna jest technika przyrządzania posiłków. Powinniśmy unikać smażenia, duszenia z wcześniejszym obsmażaniem i w ciężkich, zawiesistych sosach. Zamiast tego oprzyjmy swój jadłospis o produkty gotowane, gotowane na parze, duszone bez tłuszczu i obsmażania, pieczone w rękawie lub pergaminie. Dania należy przyrządzać na bieżąco, tak żeby unikać odgrzewania. Zadbajmy o to, żeby posiłki nie były ani zbyt gorące, ani zbyt zimne.

Śniadanie najlepiej zjeść do godziny od wstania, a zdrowa kolacja to lekki posiłek nie późniejszy niż 2-3 godziny przed pójściem spać. Należy jeść powoli, dokładnie przeżuwając każdy kęs jedzenia.

Lekka dieta wątrobowa to dieta lekkostrawna, często o obniżonej zawartości tłuszczu i zwracająca szczególną uwagę na zawartość białka, regenerującego komórki wątrobowe.

Regeneracja wątroby – zalecane produkty

Zdrowa dieta na wątrobę to sposób odżywiania oparty o konkretne, zalecane produkty żywnościowe. Rozdzielając je na popularne grupy artykułów żywnościowych, są to między innymi:

• Produkty zbożowe: jasne pieczywo (chleb, bułki), pieczywo typu graham bez dodatku karmelu, drobne i średnie makarony i kasze (kasza manna, krakowska, jaglana, jęczmienna mazurska, wiejska), płatki zbożowe w wersji błyskawicznej (owsiane, pszenne, jęczmienne, ryżowe, kukurydziane), ryż biały, biszkopty, suchary drożdżowe, lane kluski, pierogi leniwe.
• Warzywa w formie surowej: sałata, kapusta pekińska, pomidory i ogórki kiszone bez skórki, marchewka (najlepiej w wersji startej), cykoria, szpinak, natka pietruszki, koperek, rzeżucha. Surowe warzywa najlepiej podawać w wersji drobno pokrojonej.
• Warzywa gotowane: marchewka, pietruszka, seler, brokuły, kalafior, botwinka, cukinia, kabaczek, dynia, buraki, fasolka szparagowa, zielony groszek, ziemniaki (najlepiej w postaci puree).
• Owoce: banany, brzoskwinie, nektarynki, morele, melony, arbuzy, maliny, truskawki, jeżyny, jagody, kiwi, starte lub upieczone jabłka. Owoce najlepiej jeść w formie przetartej, gotowanej lub pieczonej, pozbawione skórki i pestek.
• Nabiał: mleko i przetwory mleczne o zawartości 2% tłuszczu i poniżej: jogurty naturalne, kefiry, maślanki, mleko zsiadłe, twaróg chudy i półtłusty, serki naturalne, serek homogenizowany, jajka na miękko, w formie jajecznicy na parze lub występujące jako dodatek do potraw.
• Mięso i ryby: mięso i wędliny w wersji chudej, drób bez skóry, cielęcina, mięso z królika, podroby, domowe chude pasztety. Z ryb najlepiej wybierać dorsza, mintaja, pstrąga, solę, sandacza, szczupaka lub flądrę. Należy je podawać w formie gotowanej lub pieczonej, mogą być ryby w galarecie. Unikajmy spożywania ryb wędzonych.
• Wybierając tłuszcze, sięgnijmy po oliwę z oliwek, olej rzepakowy lub lniany, masło. Tłuszcz najlepiej dodawać do gotowych potraw, unikając podsmażania.
• Pamiętajmy o odpowiedniej ilości płynów. Wskazana jest woda mineralna niegazowana, słaba herbata, herbata zielona, kompoty, soki owocowe i warzywna, herbaty owocowe lub ziołowe.

Dieta na wątrobę – dozwolone przyprawy

Odpowiednie przyprawy mają dobry wpływ nie tylko na ochronę wątroby, ale również na jej lepszą pracę. Do przypraw i ziół wspomagających pracę wątroby należą między innymi: majeranek, tymianek, natka pietruszki, świeży koper zielony, oregano, bazylia, kminek, kurkuma, rozmaryn.

Aby poprawić smak potraw warto do dań dodawać również cynamon, wanilię, goździki, anyż czy kwasek cytrynowy.

Czego unikać, kiedy mamy chorą wątrobę?

Dieta lekkostrawna na chorą wątrobę wymaga ograniczenia lub wyeliminowania niektórych produktów i dań. Należą do nich między innymi:

• pieczywo razowe, żytnie, wzbogacane miodem, karmelem, słodem, grube kasze (gryczana, jęczmienna pęczak), grube makarony, płatki owsiane górskie, musli pełnoziarniste,
• tłuste mleko i przetwory mleczne, sery żółte, pleśniowe, topione, sery typu feta, serki wiejskie, śmietana, jajka gotowane na twardo i smażone,
• tłuste mięso i wędliny (wieprzowina, baranina, tłusta wołowina, gęś, kaczka), przetworzone wyroby mięsne, produkty mocno peklowane,
• nasiona roślin strączkowych (fasola, groch, ciecierzyca, soczewica, soja, bób), warzywa kapustne, szparagi, cebula, czosnek, szczypiorek, rzodkiewka, papryka, ogórki, kalarepa, smażone ziemniaki,
• gruszki, śliwki, czereśnie, agrest, porzeczki, owoce suszone, orzechy,
• dania ciężkostrawne, wzdymające, ostro przyprawione,
• produkty wysokoprzetworzone, pełne konserwantów, wzmacniaczy smaku i aromatu i wielu innych niepotrzebnych dodatków,
• zupy i wywary na kościach lub tłustym mięsie, zaprawiane śmietaną,
• tłuste dania: zupy, sosy, majonez, słonina, smalec, boczek,
• dania smażone: placki, frytki, jajecznica, smażone mięso i ryby, chipsy,
• sklepowe, przetworzone słodycze: ciastka, batony, czekolada, lody, bita śmietana,
• mocna herbata i kawa, napoje gazowane (także woda gazowana), kakao, czekolada na gorąco, alkohol.

Przykładowa dieta przy chorobach wątroby

Śniadanie

Kasza jaglana z przetartymi owocami jagodowymi, bananem i mlekiem.

Drugie śniadanie

Jajecznica na parze, bułka pszenna z pomidorem i ogórkiem kiszonym bez skórki.

Obiad

Krupnik z kaszą jęczmienną drobną.

Filet z piersi kurczaka duszony z warzywami (marchew, pietruszka, seler) podawany z białym ryżem.

Podwieczorek

Koktajl z kefiru z przetartymi truskawkami i rozgotowanymi płatkami owsianymi błyskawicznymi.

Kolacja

Sałatka makaronowa z duszoną cukinią i pomidorami oraz chudym twarogiem.

Dieta wątrobowa ma wspierać pracę organizmu u osób ze schorzeniami wątroby, trzustki i dróg żółciowych. Przestrzeganie jej zasad złagodzi niekorzystne objawy, a zarazem pozwoli na szybszy powrót do zdrowia. Należy pamiętać o jej dobrym zbilansowaniu, ponieważ spora ilość przeciwwskazanych produktów spożywczych może spowodować powstanie niedoborów witamin i składników mineralnych.