Kawa cię usypia? Sprawdź, co może kryć się za tą reakcją! Będziesz w szoku
Kofeina jest najpowszechniej używaną substancją psychoaktywną na świecie. Pobudza układ nerwowy, zwiększając skupienie, redukując zmęczenie i podnosząc poziom energii. Jednak niektóre osoby doświadczają odwrotnego efektu – po spożyciu kawy lub napojów energetycznych odczuwają zmęczenie, senność, a nawet rozbicie. Choć może to wydawać się sprzeczne, taki stan może wskazywać na poważniejsze zaburzenia metaboliczne, neurologiczne lub hormonalne. Warto zgłębić, co stoi za nietypową reakcją na kofeinę.
- Kawa i energetyki: przyjaciele czy wrogowie?
- Dlaczego kofeina czasem usypia?
- Dlaczego kofeina może powodować senność?
- Kofeina a zespół chronicznego zmęczenia
- Nieprawidłowa reakcja na kofeinę: przyczyny
- Kofeina a poziom cukru we krwi: zagrożenia
- Wpływ kofeiny na adaptację receptorów adenozynowych
- Wpływ kofeiny na sen i rytm dobowy
- Dlaczego kawa usypia niektóre osoby?
- Badania nad tolerancją kofeiny i metabolizmem
Kawa i energetyki: przyjaciele czy wrogowie?
Codziennie wiele ludzi wybiera kawę lub energetyki, widząc w nich szybki sposób na zwiększenie koncentracji i dodanie sobie wigoru. Kawa w umiarkowanej ilości ma potwierdzone zalety – wspomaga funkcje poznawcze, obniża ryzyko niektórych chorób neurodegeneracyjnych i zawiera antyoksydanty. Jednakże może prowadzić do problemów z sercem, nadmiernej pobudliwości czy nałogu. Energetyki, choć również popularne, zawierają nie tylko kofeinę, ale także sporo cukru i sztucznych dodatków, co sprawia, że ich częste spożycie jest bardziej szkodliwe niż korzystne. U niektórych po ich spożyciu zamiast pobudzenia występuje nagły spadek energii i senność. Takie reakcje organizmu mogą wskazywać na zaburzenia, których nie należy lekceważyć – co mogą oznaczać te „zjazdy”?
Dlaczego kofeina czasem usypia?
Kofeina funkcjonuje poprzez uniemożliwienie działania receptorów adenozyny w mózgu – substancji, która odpowiada za poczucie zmęczenia. Kiedy receptory są zablokowane, sygnał „zmęczenia” nie dociera do systemu nerwowego, co prowadzi do chwilowego pobudzenia. Jednakże, w niektórych sytuacjach ten mechanizm może nie działać poprawnie. Ludzie, którzy po zażyciu kofeiny czują się senni, a nie pobudzeni, mogą mieć zakłóconą reakcję neurochemiczną, związaną na przykład z deficytem receptorów, nadwrażliwością układu nerwowego lub problemami z metabolizmem kofeiny.
Dlaczego kofeina może powodować senność?
Jednym z możliwych powodów senności po spożyciu kofeiny mogą być problemy z wątrobą, która jest odpowiedzialna za przetwarzanie tej substancji. Kofeina jest głównie rozkładana przez enzymy z rodziny cytochromu P450 (CYP1A2). Jeśli aktywność tego enzymu jest zmniejszona – na przykład z powodu genetyki, schorzeń wątroby lub działania niektórych leków – kofeina pozostaje w organizmie na dłużej, a jej działanie może się zmienić. U pewnych osób występuje przeciwstawny efekt: zamiast zwiększonej energii – zmniejszenie energii, zmęczenie i senność.
Kofeina a zespół chronicznego zmęczenia
U ludzi zmagających się z zespołem przewlekłego zmęczenia (CFS) lub tzw. zmęczeniem nadnerczy (określenie stosowane nieformalnie w medycynie funkcjonalnej), kofeina może mieć odwrotny efekt niż zamierzony. Organizm wyniszczony długotrwałym stresem i brakiem odpoczynku przestaje właściwie reagować na bodźce stymulujące. Spożycie kawy lub napoju energetycznego może w takim wypadku prowadzić do nagłego obniżenia poziomu kortyzolu, co przejawia się sennością, irytacją, a nawet osłabieniem. Ten mechanizm może być szczególnie wyraźny u osób, które przez dłuższy czas nadmiernie spożywały kofeinę lub pracowały ponad swoje możliwości.
Nieprawidłowa reakcja na kofeinę: przyczyny
Niewłaściwa odpowiedź na kofeinę może być także efektem zaburzeń regulacji autonomicznego układu nerwowego. W sytuacjach długotrwałego stresu dochodzi do zachwiania równowagi między układem współczulnym (stymulującym) a przywspółczulnym (relaksującym). Gdy organizm jest w stanie ciągłego pobudzenia, dodatkowy środek pobudzający – taki jak kofeina – może nieoczekiwanie uruchomić mechanizmy ochronne, co prowadzi do senności jako formy ochrony neurologicznej. Zamiast pobudzenia, mózg „odcina” bodźce, aby zmniejszyć przeciążenie.
Kofeina a poziom cukru we krwi: zagrożenia
Kofeina może oddziaływać na stężenie cukru w krwi, zwłaszcza u osób z problemami z metabolizmem węglowodanów. U osób z opornością na insulinę lub reaktywną hipoglikemią, spożycie kawy na pusty żołądek może prowadzić do nagłego obniżenia stężenia cukru, co przejawia się zmęczeniem, osłabieniem, a nawet sennością przypominającą stan hipoglikemiczny. Zamiast pobudzenia dochodzi do zaburzenia równowagi metabolicznej, które organizm rekompensuje zmęczeniem.
Wpływ kofeiny na adaptację receptorów adenozynowych
Regularne picie kawy i napojów energetycznych prowadzi do dostosowania receptorów adenozynowych, co oznacza, że ciało potrzebuje coraz większych ilości kofeiny, aby osiągnąć ten sam efekt. W ekstremalnych przypadkach występuje sytuacja, w której kofeina przestaje działać stymulująco, a jej spożycie powoduje przeciwne skutki – zmęczenie oraz brak motywacji. Tolerancja może być tak duża, że kofeina przestaje wpływać na centralny układ nerwowy w oczekiwany sposób. Ta reakcja jest sygnałem do zmniejszenia spożycia i przywrócenia naturalnej wrażliwości ciała.
Wpływ kofeiny na sen i rytm dobowy
Spożywanie kofeiny zbyt późno w ciągu dnia lub jej nadmierne przyjmowanie może prowadzić do zakłócenia rytmu dnia i nocy, powodując między innymi problemy z zasypianiem, płytki sen, a w rezultacie chroniczne niewyspanie. Co interesujące, organizm zmęczony niedoborem snu może reagować na następną dawkę kofeiny sennością zamiast pobudzenia – jako oznaka znacznego niedoboru snu. To błędne koło, gdzie próba „dodania energii” poprzez kofeinę pogarsza sytuację zamiast ją polepszać.
Dlaczego kawa usypia niektóre osoby?
Nietypowa reakcja na kofeinę może być także wynikiem uwarunkowań genetycznych – niektóre jednostki mają warianty genów, które wpływają na funkcjonowanie receptorów adenozyny lub szybkość metabolizmu kofeiny. Leki takie jak przeciwdepresyjne, przeciwpadaczkowe czy przeciwpsychotyczne mogą również zmniejszać lub odwracać pobudzające działanie. Warto również zwrócić uwagę na ogólny stan zdrowia – senność po kofeinie może wskazywać na niedobór żelaza, problemy z tarczycą, depresję lub przewlekłe zapalenie.
Badania nad tolerancją kofeiny i metabolizmem
Womack, C. J. et al. (2012) – Analiza tolerancji kofeiny: przegląd literatury, Journal of Strength and Conditioning Research
Lane, J. D. (1994) – Kofeina a metabolizm glukozy: konsekwencje dla wczesnego spadku funkcji poznawczych, Journal of Clinical Pharmacology