Przekroczony termin ważności? To nic - te produkty można spokojnie zjadać!
Wielu konsumentów traktuje datę ważności na opakowaniu jako absolutną granicę bezpieczeństwa żywności. Widząc przekroczony termin, bez zastanowienia wyrzuca się produkt, często zupełnie niesłusznie. Nie wszystkie artykuły spożywcze psują się natychmiast po wskazanej dacie. Warto rozróżniać pojęcia "należy spożyć do" i "najlepiej spożyć przed", by uniknąć marnowania jedzenia i pieniędzy. Artykuł ten pomoże zrozumieć, kiedy data ma kluczowe znaczenie, a kiedy można ją potraktować z pewnym dystansem.
- Każdy produkt ma termin – czym on właściwie jest?
- „Należy spożyć do” – kiedy nie warto ryzykować?
- „Najlepiej spożyć przed” – granica jakości, nie bezpieczeństwa
- Co można zjeść po dacie?
- Kiedy zachować ostrożność?
- Marnowanie jedzenia – jak tego uniknąć?
- Czy można jeść jedzenie po terminie?
Każdy produkt ma termin – czym on właściwie jest?
Na każdym opakowaniu spożywczym znajduje się informacja o dacie ważności, jednak mało kto dokładnie rozumie, co ona oznacza. Wyróżnia się dwa podstawowe oznaczenia: "należy spożyć do" oraz "najlepiej spożyć przed". Ich znaczenie jest zupełnie różne i ma wpływ na decyzję, czy dany produkt można bezpiecznie spożyć po przekroczeniu terminu.
„Należy spożyć do” – kiedy nie warto ryzykować?
Oznaczenie "należy spożyć do" (ang. use by) stosowane jest w przypadku żywności nietrwałej mikrobiologicznie, która szybko się psuje i może stanowić zagrożenie dla zdrowia po upływie określonego terminu. Dotyczy to przede wszystkim produktów takich jak świeże mięso, ryby, wędliny, wyroby garmażeryjne, świeże soki, mleko, sery miękkie czy chłodzone dania gotowe. Po przekroczeniu wskazanej daty istnieje ryzyko rozwoju groźnych bakterii, takich jak Listeria monocytogenes czy Salmonella, których obecność nie zawsze daje się wykryć za pomocą smaku, zapachu lub wyglądu. Produkt może sprawiać wrażenie świeżego, jednak spożycie po terminie może prowadzić do poważnych zatruć pokarmowych. W związku z tym tego typu żywności nie wolno spożywać po przekroczeniu daty „należy spożyć do”, nawet jeśli nie wykazuje widocznych oznak zepsucia. Dla bezpieczeństwa zdrowotnego jest to granica nieprzekraczalna.
„Najlepiej spożyć przed” – granica jakości, nie bezpieczeństwa
Z kolei oznaczenie "najlepiej spożyć przed" (ang. best before) odnosi się do produktów o dłuższym terminie przydatności, które nie psują się gwałtownie, lecz mogą z czasem stopniowo tracić na jakości. Dotyczy to m.in. makaronów, ryżu, kasz, konserw, przypraw, czekolady, kawy, herbaty, miodu oraz innych suchych lub trwałych artykułów spożywczych. Data umieszczona na opakowaniu oznacza, że do tego momentu producent gwarantuje pełnię smaku, aromatu, konsystencji i wartości odżywczych. Po jej upływie produkt nadal może być bezpieczny do spożycia, o ile był przechowywany w odpowiednich warunkach i nie nosi oznak zepsucia – takich jak nieprzyjemny zapach, zmiana barwy, obecność pleśni czy nienaturalna konsystencja. Ocenę przydatności do spożycia po tej dacie należy oprzeć na własnej obserwacji i zdrowym rozsądku. Tego typu produkty często można wykorzystywać jeszcze przez wiele miesięcy po upływie wskazanego terminu.
Co można zjeść po dacie?
Wśród produktów, które nadają się do spożycia długo po upływie terminu „najlepiej spożyć przed”, znajdują się:
- Miód – naturalnie konserwowany przez niską zawartość wody i wysoką ilość cukrów, może zachować trwałość przez lata. Może krystalizować, ale nie traci swoich właściwości.
- Cukier – nie psuje się, o ile jest przechowywany w suchym miejscu. Może się zbrylić, ale nadal nadaje się do użycia.
- Sól – trwa praktycznie nieograniczenie, choć może chłonąć wilgoć i zapachy z otoczenia.
- Kawa (szczególnie mielona lub ziarnista) – po terminie może stracić intensywność aromatu, ale nie stanie się niebezpieczna dla zdrowia.
- Czekolada – może zmienić wygląd, pokrywając się białym nalotem (tzw. wykwit tłuszczowy), ale nie jest to oznaka zepsucia. Smak może być mniej intensywny, lecz produkt pozostaje jadalny.
- Makaron, ryż, kasze – zachowują trwałość przez długi czas, jeśli są przechowywane w suchym i szczelnym opakowaniu.
Kiedy zachować ostrożność?
Mimo że wiele produktów można bezpiecznie spożyć po dacie, należy zachować czujność i zdrowy rozsądek. Przed spożyciem warto sprawdzić:
- zapach – kwaśny, nieprzyjemny zapach może świadczyć o rozkładzie tłuszczów lub obecności bakterii,
- wygląd – zmiana koloru, obecność pleśni, wycieków lub osadów to sygnał ostrzegawczy,
- konsystencję – nadmierna miękkość, lepkość lub wysychanie mogą świadczyć o zepsuciu,
- opakowanie – spuchnięte lub uszkodzone opakowania mogą świadczyć o rozwoju drobnoustrojów wewnątrz.
Marnowanie jedzenia – jak tego uniknąć?
Rozumienie różnicy między datami ważności może znacząco ograniczyć marnowanie żywności. Zamiast bezrefleksyjnie wyrzucać produkty po terminie, warto nauczyć się oceniać ich stan. Pomocne są także praktyki takie jak:
- przechowywanie żywności zgodnie z zaleceniami producenta,
- używanie szczelnych pojemników,
- regularne przeglądanie zawartości szafek i lodówki,
- planowanie posiłków i zakupów.
Czy można jeść jedzenie po terminie?
Nie każda data na opakowaniu oznacza kres przydatności danego produktu. W wielu przypadkach przekroczenie terminu nie wyklucza jego spożycia, o ile zachowane zostały odpowiednie warunki przechowywania i nie występują objawy zepsucia. Umiejętność rozróżnienia między „należy spożyć do” a „najlepiej spożyć przed” pozwala na podejmowanie świadomych decyzji i ograniczanie strat. Nie wszystko, co przeterminowane, musi od razu trafić do śmietnika.
Źródła:
- #EUChooseSafeFood – „Najlepiej spożyć przed” oraz „Należy spożyć do” – Czy jest między nimi różnica?, Powiatowa Stacja Sanitarno‑Epidemiologiczna w Łobzie, 4 października 2021
- Safefood, „The truth behind ‘Use by’ and ‘Best before’ dates”, safefood (Irlandia), 2021 r.