Jak wyglądał pierwszy fast food w PRL? Kolejki były gigantyczne
W czasach, gdy o hamburgerach z McDonalda można było tylko przeczytać w zagranicznych gazetach, Polacy ustawiali się w kolejce po… zapiekanki i naleśniki z baru mlecznego. Choć dziś fast food kojarzy się z sieciami amerykańskimi i jedzeniem na wynos, w latach PRL jego polski odpowiednik wyglądał zupełnie inaczej. Skromny, prosty, ale z ogromnym sercem — i z gigantycznymi kolejkami.
- Bar mleczny – socjalistyczny fast food
- Polska odpowiedź na Zachód: szybkie jedzenie po naszemu
- Zapiekanka – królowa polskiego fast foodu
- Pierwsze hamburgery i hot dogi po polsku
- Gigantyczne kolejki i niedobory
- McDonald’s i koniec pewnej epoki
Bar mleczny – socjalistyczny fast food
Choć pojęcie fast food w PRL praktycznie nie istniało, to właśnie bary mleczne były najbliższym odpowiednikiem tej koncepcji. Ich historia sięga jeszcze końca XIX wieku, ale prawdziwy rozkwit nastąpił po II wojnie światowej. W latach 70. i 80. w całym kraju działało ich nawet kilka tysięcy.
Bary mleczne powstawały z myślą o robotnikach, studentach i pracownikach biurowych — miały zapewniać tani i sycący posiłek w duchu równości społecznej. W menu królowały produkty roślinne i mleczne, bo mięso było drogie i trudno dostępne. Serwowano więc pierogi ruskie, kluski leniwe, naleśniki z twarogiem, placki ziemniaczane i kaszę na mleku. Do tego szklanka kompotu z jabłek lub śliwek – obowiązkowo ciepłego.
W latach największej świetności bary mleczne funkcjonowały w niemal każdym mieście. Wyglądały skromnie: plastikowe talerze, sztućce z aluminiowym uchwytem i obrusy z ceraty. Ale mimo tego — (a może właśnie dlatego) — miały niepowtarzalny klimat.
Kolejki do kasy ciągnęły się od rana, a jeśli w menu pojawiły się naleśniki z serem lub pierogi, można było spędzić w nich pół przerwy obiadowej.
Polska odpowiedź na Zachód: szybkie jedzenie po naszemu
Pod koniec lat 70. polskie społeczeństwo zaczęło się otwierać na świat. Z zagranicy docierały informacje o hamburgerach, hot dogach i barach samoobsługowych. Władze PRL uznały, że i u nas przyda się coś „nowoczesnego”. Tak narodziła się koncepcja barów szybkiej obsługi.
W 1978 roku w Warszawie, na rogu Marszałkowskiej i Świętokrzyskiej, otwarto jeden z pierwszych tego typu lokali – bar „Bistro”. Było to wydarzenie bez precedensu: samoobsługa, nowoczesny wystrój, ciepłe dania podawane w kilka minut. W menu znalazły się m.in. kanapki, kawałki pizzy i zapiekanki. Choć dziś to brzmi skromnie, w tamtym czasie był to powiew Zachodu.
Kolejki ustawiały się od rana — wielu warszawiaków czekało nawet godzinę, by spróbować pierwszej zapiekanki w życiu. Niektórzy wspominają, że w tamtym momencie „to było jak Nowy Jork w środku Warszawy”.
Zapiekanka – królowa polskiego fast foodu
Jeśli ktoś miał dorastać w PRL, prawdopodobnie pamięta zapiekanki – długą kromkę bagietki z pieczarkami, żółtym serem i obowiązkowym keczupem. To był smak ulicy lat 80.: tłusty, gorący i nie do podrobienia.
Sprzedawano je w małych budkach i z okienek przy dworcach. Często były to prowizoryczne punkty – metalowa lada, piecyk, kilka krzeseł i butelka keczupu z obciętą szyjką. Zapiekanka trafiała w gusta Polaków, bo była tania, sycąca i dostępna od ręki. W dodatku dawała namiastkę „zachodniego jedzenia”, o którym wtedy marzono.
W Krakowie, Warszawie i Wrocławiu zapiekanki szybko stały się symbolem miejskiego życia. Do dziś kultowe są zapiekanki z okrąglaka na Kazimierzu w Krakowie – sprzedawane w niemal niezmienionej formie od lat 80.
Pierwsze hamburgery i hot dogi po polsku
Na przełomie lat 80. i 90. zaczęły się pojawiać pierwsze bary z nazwą „Hamburger”. W rzeczywistości ich menu miało niewiele wspólnego z amerykańskim oryginałem – kotlet był mielony, bułka często przypalona, a sałata pojawiała się tylko od święta. Ale dla Polaków był to prawdziwy rarytas.
Podobnie z hot dogami – sprzedawano je w zwykłej bułce pszennej, z parówką i musztardą. Nie było sosów, ani dodatków, ale chętnych nie brakowało. W dużych miastach kolejki ustawiały się jeszcze przed otwarciem budek. Dla wielu młodych ludzi był to pierwszy kontakt z kulturą jedzenia „na szybko”.
Gigantyczne kolejki i niedobory
To, co najbardziej zapamiętano z tamtych czasów, to kolejki.
W PRL-u niemal wszystko wymagało cierpliwości — mięso, papier toaletowy, a nawet fast food. Gdy do baru mlecznego dostarczono świeży ser, tłumy ustawiały się już od rana. A gdy w okienku z zapiekankami pojawiły się nowe bułki, wieść rozchodziła się po osiedlu jak błyskawica.
Fast food w PRL-u miał swój paradoks – był szybki tylko w teorii. W praktyce trzeba było stać w kolejce, a potem długo czekać na piec, który mógł obsłużyć tylko kilka zapiekanek naraz. Ale nikt się tym nie przejmował. Liczył się smak nowości i wspólne przeżycie czegoś wyjątkowego.
McDonald’s i koniec pewnej epoki
Wszystko zmieniło się w 1992 roku, kiedy w Warszawie otwarto pierwszy McDonald’s. W ciągu jednego dnia lokal obsłużył ponad 13 tysięcy klientów. Kolejka ciągnęła się przez całą Marszałkowską – wielu przyszło tylko po to, by zobaczyć, jak wygląda prawdziwy amerykański fast food.
Był to symboliczny koniec epoki PRL-owskich zapiekanek i barów mlecznych jako głównej formy „szybkiego jedzenia”. Choć nie zniknęły całkowicie – dziś przeżywają renesans.
Współczesne bary mleczne mają nowoczesny wystrój, a zapiekanki sprzedawane są z dodatkiem rukoli i pesto. Ale wciąż budzą nostalgię. Bo fast food w PRL-u miał coś, czego trudno szukać w dzisiejszym świecie – poczucie wspólnoty i prostą radość z małych przyjemności.
Dla wielu to właśnie zapach topionego sera i ciepłego keczupu jest bardziej symboliczny niż złote łuki McDonalda. To smak tamtych czasów – czasów, gdy kolejka była częścią rytuału, a zwykła bagietka z pieczarkami mogła smakować jak najlepszy przysmak świata.